امر به معروف و نهی از منکر
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۲۵ فروردین ۱۴۰۴ توسط کاربر:H.ahmadi برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
اَمر به مَعروف و نَهی اَز مُنکَر، به‌معنای وادار کردن مردم به انجام کارهای پسندیده و منع آنان از کارهای زشت و گناهان است. بنا به دیدگاه فقهای شیعه امر به معروف و نهی از منکر واجب کفایی است، یعنی اگر گروهی از مردم به انجام آن اقدام کنند لزوم آن از عهده سایرین برداشته می‌شود. برای اثبات وجوب امر به معروف و نهی از منکر به برخی آیات قرآن، روایات امامان معصوم(ع) و اجماع استناد شده است. برخی نیز گفته‌اند وجوب آن به حکم عقل ثابت می‌گردد.
فقها چهار شرط بیان کرده‌اند که با وجود آن‌ها امر به معروف و نهی از منکر واجب می‌گردد. این شروط عبارتند از: امرکننده به معروف و نهی‌کننده از منکر، به معروف و منکَر از دیدگاه شرع اسلام آگاهی داشته باشد، احتمال بدهد که امر و نهی او در آن فرد تأثیر داشته باشد، بداند فردی که منکر از او سر زده است بنای تکرار آن منکر را دارد و دیگر این که امر و نهی کردن برای او و سایر مؤمنان ضرر جانی، مالی و آبرویی در پی نداشته باشد.
فقها همچنین برای امر به معروف و نهی از منکر سه مرحله بیان کرده‌اند. انکار به قلب و ابراز ناراحتی و انزجار به وسیله رفتارهای غیر کلامی اولین مرحله امر به معروف و نهی از منکر است و چنان‌چه این شیوه تأثیر نداشته باشد باید به صورت زبانی یا کلامی امر و نهی کند و در صورتی که این نیز تأثیر نداشته باشد آنگاه نوبت به اقدامات عملی می‌رسد.
مفهوم‌شناسی
«امر به معروف» به معنای وادار کردن مردم بر انجام کارهای پسندیده و مشروع و «نهی از منکر» به معنای منع کردن آنان از کارهای زشت و گناهان است.[۱]
در برخی کتاب‌های فقهی در تعریف «معروف» آمده هر کار نیکی است که علاوه بر نیک بودن آن، انجام‌دهنده‌اش نیز آن را به وصف نیکی بشناسد و «منکَر» هر کار بدی است که علاوه بر بد بودن آن، انجام‌دهنده‌اش نیز آن را به بدی بشناسد.[۲]
همچنین درباره معنای «معروف» گفته‌اند که به معنای کار نیکی است که عقل خوبی آن را درک می‌کند و یا شارع ما را به خوب بودن آن راهنمایی کرده است و «منکَر» نیز به معنای کار زشت و ناپسند است که عقل بد بودن آن را درک می‌کند و شارع نیز انسان را از ناپسند بودن آن آگاه کرده است.[۳]
گفته می‌شود منظور از «امر» یا وادار کردن و «نهی» یا منع کردن نیز اعم است از این که قولی و به وسیله زبان باشد و یا فعلی و غیر زبانی باشد.[۴]
جایگاه
در آیات متعددی از قرآن درباره امر به معروف و نهی از منکر سخن به میان آمده است.[۵] در پاره‌ای از آیات به عنوان وظیفه‌ای ویژه برای امت پیامبر(ص)، یاد شده و گاه در کنار باورهایی چون ایمان به خدا و معاد یا اعمالی چون نماز و زکات آمده است.[۶]
روایات فراوانی نیز از امامان معصوم(ع) درباره احکام مختص به امر به معروف و نهی از منکر نقل شده است. کلینی در کتاب الکافی باب مستقلی را به روایات امر به معروف و نهی از منکر اختصاص داده است.[۷] حر عاملی نیز یک کتاب از کتاب‌های وسائل الشیعه در مسائل مختلف فقهی را به موضوع امر به معروف و نهی از منکر اختصاص داده که مبتنی بر ۴۱ باب است و روایات مختلف در این مسئله، احکام و ضوابط و شرایط آن را گردآوری نموده است.[۸]
در برخی آثار فقهی کتاب مستقلی به امر به معروف و نهی از منکر، اختصاص داده‌اند.[۹] در کتاب اللمعة الدمشقیة به عنوان بخش مستقلی ذیل مباحث کتاب جهاد آمده است.[۱۰]
در کتاب‌های کلامی نیز امر به معروف و نهی از منکر را از مصادیق لطف بر شمرده‌اند[۱۱] و در این که آیا این عمل واجب عقلی است یا واجب شرعی به بحث پرداخته‌اند.[۱۲]
اهمیت
امر به معروف و نهی از منکر را یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین واجبات دینی به شمار آورده‌اند[۱۳] که در روایات امامان معصوم(ع) اهمیت آن مورد توجه قرار گرفته است.[۱۴]
برای مثال در روایتی به نقل از امام علی(ع) همه کارهای نیک و حتی جهاد در راه خدا در برابر آن همچون آب دهان در برابر دریای پهناور تعبیر شده است.[۱۵] در روایتی نیز به نقل از امام صادق(ع) درباره اهمیت امر به معروف و نهی از منکر چنین گزارش شده است که سایر واجبات به‌وسیله آن بر پا می‌شوند، در پرتو آن راه‌ها امن می‌گردد، کسب و کار مردم حلال می‌شود و حقوق افراد تأمین می‌گردد، زمین‌ها آباد و از دشمنان انتقام گرفته می‌شود.[۱۶]
امر به معروف و نهی از منکر واجب است
بنا به نظر فقهای شیعه امر به معروف و نهی از منکر واجب است.[۱۷] امام خمینی وجوب آن را از ضروریات دین دانسته و معتقد است اگر کسی از روی توجه وجوب آن را انکار کند کافر می‌شود.[۱۸]
همچنین فقها بر این نظرند در صورتی که معروف از امور مستحب و منکر از امور مکروه باشد، امر به معروف و نهی از منکر مستحب می‌باشد.[۱۹]
امر به معروف و نهی از منکر واجب کفایی است یا عینی؟
در این که امر به معروف و نهی از منکر واجب کفایی است یا واجب عینی میان فقها اختلاف نظر وجود دارد.[۲۰] بسیاری از فقها آن را واجب کفایی می‌دانند که در این صورت اگر کسانی متصدی انجام آن شوند از عهده دیگران ساقط می‌گردد.[۲۱] به‌گفته شهید ثانی غرض شرعی از امر به معروف و نهی از منکر، وقوع معروف و دفع منکر است و لذا این تکلیف متوجه فرد معین نیست؛ بلکه متوجه همه مکلفان است و چنان چه گروهی به انجام آن مبادرت ورزند تکلیف آن از بقیه ساقط می‌گردد.[۲۲]
برخی فقهای شیعه مانند شیخ طوسی در کتاب النهایة،[۲۳] ابن‌حمزه در الوسیلة[۲۴] و محقق کرکی[۲۵] آن را واجب عینی به شمار آورده‌اند.
امر به معروف و نهی از منکر واجب عقلی است یا واجب شرعی؟
در این که امر به معروف و نهی از منکر واجب شرعی است یا واجب عقلی، میان عالمان شیعه اختلاف نظر وجود دارد.[۲۶] بیشتر فقها و متکلمان شیعه آن را واجب شرعی به شمار آورده و برای اثبات آن به ادله شرعی مانند آیات قرآن، روایات متواتر از امامان معصوم(ع) و اجماع استناد کرده‌اند.[۲۷]
برخی نیز به وجوب عقلی آن قائل شده‌اند و چنین استدلال کرده‌اند:
- از باب قاعده لطف، امر به معروف و نهی از منکر که بنده را به طاعت نزدیک می‌کند لطف است، لطف نیز عقلاً بر خداوند واجب است، پس جعل حکم وجوب برای امر به معروف و نهی از منکر از سوی او واجب است.[۲۸]
- ترک امر به معروف و نهی از منکر احتمال وارد شدن ضرر دنیوی و اخروی را در پی دارد و دفع ضرر محتمل نیز عقلاً واجب است، پس دفع ضرر حاصل از ترک امر به معروف و نهی از منکر نیز واجب است.[۲۹]
شرایط امر به معروف و نهی از منکر
فقها برای امر به معروف و نهی از منکر شرایطی ذکر کرده‌اند که با وجود این شرایط واجب می‌گردد:[۳۰]
- امرکننده به معروف و نهی‌کننده از منکر، به معروف و منکَر از دیدگاه شرع اسلام آگاهی داشته باشد؛
- احتمال بدهد که امر و نهی او در آن فرد تأثیر داشته باشد؛
- بداند فردی که منکر از او سر زده است بنای تکرار آن منکر را دارد و در صورتی که بداند آن فرد از انجام منکر پشیمان شده و بنای اصرار بر آن را ندارد، امر به معروف و نهی از منکر کردن او واجب نمی‌باشد؛
- امر به معروف و نهی از منکر کردن برای او و یا نسبت به سایر مؤمنان ضرر جانی، مالی و آبرویی (عِرضی) در پی نداشته باشد و چنان چه احتمال حصول ضرر بدهد وجوب آن برداشته می‌شود.[۳۱]
مراتب امر به معروف و نهی از منکر
فقها برای نحوه امر به معروف و نهی از منکر مراتب و مراحلی ذکر کرده و بر این نظرند که در انجام امر به معروف و نهی از منکر باید ترتیب و تدریج این مراحل رعایت گردد:[۳۲]
انکار به قلب
انکار به قلب را اولین مرتبه امر به معروف و نهی از منکر به شمار آورده‌اند[۳۳] و بدین معنا است که امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر، ناراحتی و انزجار خودش از کار منکَر را با کارهایی مثل ترش‌رویی، برهم نهادن چشم، اخم‌کردن، روگرداندن، کناره‌گیری کردن یا ترک رابطه، آشکار سازد.[۳۴]
امر و نهی زبانی
امر به معروف و نهی از منکر زبانی را دومین مرتبه از مراتب امر به معروف و نهی از منکر دانسته‌اند.[۳۵] بدین بیان که اگر مرحله اول امر به معروف و نهی از منکر تأثیر نداشته باشد واجب است که به صورت زبانی امر و نهی کند؛[۳۶] به این صورت که ابتدا با موعظه و گفتار نرم امر و نهی کند و چنان‌چه احتمال بدهد با همین روش مقصود حاصل می‌شود همان واجب می‌گردد و فرا رفتن از این حد جایز نمی‌باشد.[۳۷]
اقدامات عملی و توسل به زور
اقدامات عملی و متوسل شدن به زور و نیروی بازدارنده سومین مرحله از مراحل امر به معروف و نهی از منکر است[۳۸] و در صورتی که مراحل اول و دوم امر به معروف و نهی از منکر تأثیر نداشته باشد این مرحله با حفظ و مراعات تدریج از مرتبه ضعیف‌تر به مرتبه شدیدتر، واجب می‌گردد.[۳۹]
منظور از اقدامات عملی کارهایی از قبیل کتک زدن، در تنگنا قرار دادن، حبس نمودن و مانند آن است، ولی نباید به حدی برسد که سبب شکستن یا نقص عضو یا مجروح شدن بدن و مانند آن شود و به تعبیر دیگر، اقدامات عملی نباید به گونه‌ای باشد که موجب دیه یا قصاص گردد.[۴۰]
مجروح کردن و کشتن در امر به معروف و نهی از منکر بدون اذن امام یا نایب او جایز نیست
بنا به نظر مشهور فقهای شیعه، مجروح کردن و کشتن در امر به معروف و نهی از منکر جایز نیست، مگر آن که به اذن امام یا نایب امام باشد.[۴۱] گفته می‌شود منظور از نایب امام در عصر غیبت، فقیه جامع الشرایط است.[۴۲]
صاحب‌جواهر می‌گوید اگر مجروح ساختن یا کشتن در امر به معروف و نهی از منکر برای همه مکلفین، بدون اذن امام یا نایب او، جایز باشد موجب فساد بزرگ، هرج و مرج و بی نظمی می‌شود که در دین اسلام از این امور نهی شده است.[۴۳]
تفاوت امر به معروف و نهی از منکر با ارشاد جاهل
گفته می‌شود فرق امر به معروف و نهی از منکر با ارشاد جاهل در این است که ارشاد در جایی معنا دارد که شخص نسبت به حکم یا موضوع و یا هر دو جاهل باشد؛ در حالی که در امر به معروف و نهی از منکر، شخص انجام‌دهنده فعل، به حکم آن آگاه است. برای مثال در جایی که شخصی نمی‌داند خوردن شراب حرام است و یا آن که می‌داند حرام است، ولی نمی‌داند که این مایع، شراب است، آگاه‌سازی چنین فردی و منع کردن او از باب ارشاد جاهل است؛ اما اگر هم می‌داند که خوردن شراب حرام است و هم می‌داند مایعی که می‌خواهد بخورد شراب است، منع کردن او از باب نهی از منکر محسوب می‌شود.[۴۴]
امر به معروف و نهی از منکر نزد سایر فرقه‌های اسلامی
امر به معروف و نهی از منکر از اصول پنجگانه فرقه معتزله به شمار می‌رود. آنان نیز بر این باورند که بر هر شخص مسلمان واجب است که امر به معروف و نهی از منکر را درباره کافر و فاسق اجرا کند.[۴۵]
کتاب‌شناسی
درباره موضوع امر به معروف و نهی از منکر آثار مستقلی به رشته تحریر درآمده است که برخی از این آثار به بیان زیر است:
- کتاب «امر به معروف و نهی از منکر»، نوشته حسین نوری همدانی. نویسنده مباحث این کتاب را در جمع طلاب علوم دینی حوزه علمیه قم تدریس کرده و سپس آن‌ها را تدوین و تنظیم نموده و در قالب کتاب منتشر کرده است. اصل کتاب به عربی است و به قلم محمد محمدی اشتهاردی به فارسی ترجمه شده است.[۴۶]
- کتاب «امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی»، نوشته مایکل آلن کوک، مورخ و اسلام‌شناس اهل انگلستان. نویسنده در این کتاب به بررسی دیدگاه فرقه‌های مختلف اسلامی در مسئله امر به معروف و نهی از منکر پرداخته است. این کتاب به قلم احمد نیمایی از انگلیسی به فارسی ترجمه شده و در دو مجلد به چاپ رسیده است.[۴۷]
پانویس
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۳۷ق، ص۵۷۸؛ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرایع الاسلام، ج۱، ص۳۱۰؛ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۳۷.
- ↑ حسینی سیستانی، «معنای معروف و منکر»، سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آقای سیدعلی حسینی سیستانی.
- ↑ فاضل مقداد، إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین، ص۳۸۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سوره آل عمران، آیات ۱۰۴ و ۱۱۰؛ سوره حج، آیه ۴۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سوره آل عمران، آیات ۱۰۴ و ۱۱۰؛ سوره حج، آیه ۴۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۵-۶۰.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۱۶، ص۱۱۵-۲۸۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۱۰؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۰۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به فاضل مقداد، إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین، ۱۴۰۵ق، ص۳۸۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۳۷ق، ص۵۷۸.
- ↑ نوری همدانی، امر به معروف و نهی از منکر، ۱۳۷۷ش، ص۲۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۱۶، ص۱۱۹.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت ۳۷۴، ص۵۴۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۱۶، ص۱۱۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۱۳؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۶۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۶۳-۳۶۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۴۰.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۱۰؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۱؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۱۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۱.
- ↑ شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۲۹۹.
- ↑ ابن‌حمزه، الوسیلة، ص۲۰۷.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۴۸۵.
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۳۷ق، ص۵۷۸؛ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۱.
- ↑ شیخ طوسی، الاقتصاد، ص۱۴۶؛ حلی، کتاب السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۱-۲۲.
- ↑ فاضل مقداد، إرشاد الطالبین إلی نهج المسترشدین، ۱۴۰۵ق، ص۳۸۰.
- ↑ شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۴۰۰ق، ص۱۴۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۲-۴۴۳.
- ↑ حلی، السرائر، ج۲، ص۲۳؛ تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۳؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۱۴-۴۱۵؛ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۴۸۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۴۲-۴۴۸.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۵۳؛ نوری همدانی، امر به معروف و نهی از منکر، ۱۳۷۷ش، ص۲۸۱.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۳؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۱۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۷۴.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۵۳.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۴؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۱۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۷۴؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۵۴.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۴.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۴؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۵۴.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۳؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۱۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۷۴؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۵۶.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۴۴۳؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۱۶؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۷۴؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۵۶.
- ↑ حسینی سیستانی، «مراتب امر به معروف و نهی از منکر»، سایت رسمی دفتر مرجع عالقدر آقای سیدعلی حسینی سیستانی.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۸۳.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۱، ص۴۵۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۳۸۳.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة الامام الخوئی، ج۴، ص۳۴۳.
- ↑ مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، ص۴۱۷-۴۱۸.
- ↑ نوری همدانی، امر به معروف و نهی از منکر، ۱۳۷۷ش، ص۲۴.
- ↑ کوک، امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۱۰-۱۳.
منابع
- ابن‌حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، محقق و مصحح، محمد حسون، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۸ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بی‌تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، تصحیح سید محمدرضا حسینی جلالی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۶ق.
- حسینی سیستانی، سیدعلس، «مراتب امر به معروف و نهی از منکر»، سایت رسمی دفتر مرجع عالقدر آقای سیدعلی حسینی سیستانی، تاریخ بازدید: ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ش.
- حسینی سیستانی، سیدعلی، «معنای معروف و منکر»، سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آقای سیدعلی حسینی سیستانی، تاریخ بازدید: ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ش.
- حلی، ابن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، قم، مؤسسة الامام الخوئی، بی‌تا.
- سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، نشر کومش، ۱۳۷۳ش.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تعلیقه و تصحیح سیدمحمد کلانتر، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، بنیاد معارف اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران، انتشارات نجاح، ۱۴۰۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۱۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۳۷ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین، قم، کتابخانه عمومی حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- کوک، مایکل آلن، امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی، ترجمه احمد نمایی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۴ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء تراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نوری همدانی، حسین، امر به معروف و نهی از منکر، ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۷ش.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.